Praktische tips voor minder milieubelasting door geneesmiddelen
Geneesmiddelen hebben een grote impact op het milieu en zijn een van de grootste vervuilers in de zorg. Apothekers en apothekersassistenten werken dagelijks aan het verminderen van deze milieubelasting door onnodig gebruik en verspilling tegen te gaan en waar mogelijk groene(re) keuzes te adviseren. In dit artikel geven we praktische tips voor apothekersassistenten.
Geneesmiddelen en het milieu
Geneesmiddelen hebben een enorme impact op het milieu door hun ontwikkeling, productie, distributie, consumptie en afvalverwerking. Medicijnresten komen vaak in het water terecht, wat schadelijk is voor ecosystemen en een bedreiging vormt voor schoon drinkwater. Deze milieuveranderingen kunnen gezondheidsklachten veroorzaken door verslechterde lucht- en waterkwaliteit. Daarom is het belangrijk dat we geneesmiddelen zo effectief en milieubewust mogelijk inzetten. Hier is de expertise van apothekers en apothekersassistenten voor nodig.
Duurzaam werken in de apotheek
Steeds meer zorgverleners zijn bezig met milieuvriendelijk gebruik van geneesmiddelen. Zo heeft de Groene Huisarts een quickscan Duurzamer Voorschrijven ontwikkeld en zijn er artikelen verschenen over verduurzamingsmogelijkheden voor apothekers en voorschrijvers. Maar hoe kunnen openbaar apothekers en apothekersassistenten hiermee aan de slag?
Veel apothekers en apothekersassistenten zijn al dagelijks bezig met duurzaamheid. Door het adviseren van milieuvriendelijkere (groenere) geneesmiddelkeuzes, het inzetten op gepast gebruik en het tegengaan van verspilling, kunnen apothekers en apothekersassistenten geneesmiddelgebruik verduurzamen.
Circulariteitsladder
Circulariteit verwijst naar een systeem waarin producten, materialen en grondstoffen zo veel mogelijk worden gedeeld, hergebruikt of gerecycled om grondstofgebruik en afval te minimaliseren. De circulariteitsladder biedt concrete strategieën om te verduurzamen, zoals:
- Gebruik voorkomen (refuse): Voorkom het gebruik van producten.
- Anders vormgeven (rethink): Denk na over andere manieren om producten te gebruiken.
- Verminderen (reduce): Verminder het gebruik van producten.
- Hergebruiken (reuse): Gebruik producten opnieuw.
- Recyclen (recycle): Gooi materialen op de juiste manier weg zodat ze hergebruikt kunnen worden.
Deze strategieën staan in een ladder, omdat door gebruik te voorkomen en/of te verminderen meer duurzaamheidswinst wordt behaald dan door recycling. Naast deze strategieën zijn er ook kansen om de bewustwording van duurzaamheid te vergroten. Uiteindelijk werken deze strategieën samen en zijn ze allemaal nodig om tot duurzaam geneesmiddelgebruik te komen.
Milieuvriendelijke keuzes maken
Idealiter wordt de milieu-impact altijd meegewogen bij keuzes tussen geneesmiddelen en zouden apothekers en apothekersassistenten prioriteit kunnen geven aan milieuvriendelijkere geneesmiddelen. Tot op heden is het echter niet mogelijk om hierin weloverwogen keuzes te maken door een groot gebrek aan informatie. Toch zijn er een aantal voorbeelden waarbij de ene optie milieuvriendelijker is dan de andere.
Sommige toedieningsvormen, zoals dosisaerosolen, bevatten drijfgassen die een grote klimaatimpact hebben. Eén dosisaerosol met tweehonderd doses veroorzaakt evenveel uitstoot als een rit van 290 km met de auto. Voor het milieu is het daarom beter om voor poederinhalatoren te kiezen; dit scheelt wel 200-920 gram CO2 per inhaler. Daarnaast is het waarschijnlijk dat tabletten een lagere milieu-impact hebben dan dranken, omdat hierbij minder verpakkingsmaterialen nodig zijn en minder medicatie wordt verspild.
Tot slot is het adequaat aanhouden van de pijnladder, waarbij met paracetamol in optimale dosis wordt behandeld alvorens een NSAID wordt gestart, ook beter voor het milieu. Paracetamol geeft namelijk minder risico op ecotoxiciteit dan NSAID’s.
Gepast gebruik van geneesmiddelen
Het bevorderen van gepast gebruik van geneesmiddelen is cruciaal voor het verduurzamen van de apotheek. Volgens de circulariteitsladder wordt de grootste winst behaald wanneer medicatie niet onnodig wordt gestart, bijvoorbeeld omdat de patiënt al voldoende uit kan met leefstijladviezen rondom cardiovasculair risicomanagement. Soms kan de apotheker of apothekersassistent überhaupt beter een alternatief adviseren omdat de effectiviteit erg laag is, bijvoorbeeld in het geval van NSAID-gels buiten de daadwerkelijke indicaties om, die ook nog eens erg schadelijk zijn voor het milieu.
Openbaar apothekers en apothekersassistenten hebben daarnaast de belangrijke taak te monitoren of herhaalmedicatie nog wel zinvol is. Hierbij dienen zij alert te zijn op voorschrijfcascades. De meest beruchte is wellicht chronisch gebruik van een PPI nadat in het verleden tijdelijk een NSAID is voorgeschreven, maar denk ook bijvoorbeeld aan chronisch gebruik van benzodiazepines. De STOP-START-criteria vormen een belangrijke leidraad om onnodige medicatie te voorkomen. Met behulp van Medisch Farmaceutische Beslisregels (MFB’s) en/of door een medicatiebeoordeling sporen apothekers en apothekersassistenten onnodige voorschriften op en helpen ze patiënten met afbouwen. Als stoppen niet mogelijk is, kan al veel duurzame winst worden geboekt door het afbouwen van de dosering, omdat de meest vervuilende factor van geneesmiddelen de actieve stof is.
Aanvullend geven apothekers en apothekersassistenten verschillende adviezen aan patiënten om onnodig gebruik, mogelijk als gevolg van inefficiënt gebruik, te voorkomen, waardoor er in totaal minder medicatie nodig is. Bijvoorbeeld door het regelmatig geven van inhalatie-instructies in de apotheek wordt voorkomen dat extra noodmedicatie wordt gebruikt.
Verspilling tegengaan
Zowel apotheken als patiënten houden regelmatig geneesmiddelen over die volgens kwaliteitsstandaarden moeten worden weggegooid en/of vernietigd. Deze verspilling veroorzaakt milieuschade zonder dat de patiënt er baat bij heeft gehad en is daarom enorm zonde. Om dit tegen te gaan is inzicht nodig in welke geneesmiddelen vaak worden weggegooid, zodat er gerichte interventies kunnen worden bedacht tegen de verspilling ervan.
Bij therapieontrouw kan de apotheek kiezen voor verpakkingen met een langere houdbaarheid. Dit kan bijvoorbeeld worden besproken tijdens een FTO. Voorbeelden van interventies zijn het verstrekken van kleinere hoeveelheden en het afstemmen hiervan op geplande evaluaties. Dit kan vooral een gerichte aanpak zijn voor tijdelijke medicatie, zoals pijnstillers. Ook kan de apotheek adviseren om bij een wijziging van dosering, het geneesmiddel dat de patiënt nog in huis heeft eerst op te maken.
Bij therapieontrouw of bij incidenteel gebruik kan de apotheek kiezen voor het ter hand stellen van verpakkingen met een langere houdbaarheid. Daarnaast kunnen apotheken, door efficiënt voorraadbeheer, geneesmiddelen die dreigen over de uiterste houdbaarheidsdatum te gaan tijdig aan patiënten verstrekken of ruilen via platforms zoals PharmaSwap. Als medicatie dan toch moet worden weggegooid, kan het belang van het correct weggooien ervan onder de aandacht van patiënten worden gebracht, waarbij het in ieder geval belangrijk is dat medicijnen niet worden weggespoeld (en direct in het water belanden) maar, idealiter, worden teruggebracht naar de apotheek.
Bewustwording en samenwerking
Het is belangrijk dat apothekers en apothekersassistenten zich bewust worden van hun milieuvriendelijke handelen en hun initiatieven zichtbaar maken ter inspiratie. Dit begint met groene bedrijfsvoering, zoals het uitschakelen van computers, duurzaam vervoer (fietskoeriers), verminderen van plastic en duurzame bedrijfskleding.
Hun invloed reikt echter verder dan de eigen apotheek; via een FTO kan kennis worden gedeeld over de milieu-impact van geneesmiddelen en het belang van duurzaamheid in de zorg. Zijn voorschrijvers zich al bewust van de milieu-impact van aerosolen? Zijn er al afspraken gemaakt over het voorschrijven en ter hand stellen van diclofenac-gel? Het is dus belangrijk dat openbaar apothekers en apothekersassistenten hun groene inzichten delen met voorschrijvers, maar ook met groothandelaren, fabrikanten, en niet te vergeten, patiënten. Uit onderzoek blijkt namelijk dat twee op de vijf patiënten openstaan voor een milieuvriendelijker geneesmiddel.
Meer tips en ideeën over het vergroenen van de apotheek zijn samengevat in de Groene Apotheek van de KNMP.
Auteurs en extra informatie
Dit artikel is geschreven door Lisa-Marie Smale, Emma van Roosmalen-de Feijter, Joost Piet en Minke Jongsma voor het Pharmaceutisch Weekblad en aangepast voor apothekersassistenten op verzoek van Ellen Kruize Kok in samenwerking met Lisa-Marie, want deze kennis moet ook voor apothekersassistenten en medewerkers beschikbaar blijven.
Ellen organiseert samen met Hanneke van Andel een live masterclass over de duurzame apotheek/praktijk. Deze masterclass zit vol praktische adviezen over bewustwording, start en implementatie voor het apotheekteam. En we hebben alvast een eerste stappenplan om te ‘Starten met duurzaam werken’ voor jullie klaargezet om gratis te downloaden.