Eerste vrouwelijke gediplomeerde apothekersassistent Nederland
In de straten van Lemmer, een dorp dat ik nog ken van Rintje Ritsma, een schilderachtig stadje in Friesland, wordt de geschiedenis bewaard van de eerste vrouwelijke gediplomeerde apothekersassistent. We hebben het over Aaltje Visscher (1851), een naam die misschien niet bij velen meteen een belletje doet rinkelen, maar die een buitengewone pionier was in de wereld van de Nederlandse gezondheidszorg. Aaltje Visscher was niet alleen de eerste vrouwelijke apothekersassistente van Nederland, maar ook een inspiratiebron voor velen, die de weg baande voor vrouwen in dit traditioneel door mannen gedomineerde beroep. Ja! Het zal je misschien verbazen, maar het is 30 jaar na het diplomeren van Aaltje Visscher een vrouwenberoep geworden.
Hoe begon het verhaal van de eerste apothekersassistent in Nederland?
Aaltje Visscher werd geboren in een tijd waarin de maatschappelijke verwachtingen voor vrouwen sterk beperkend waren. Ze was de dochter van apotheker Wieger Visscher, die in Lemmer een apothekerspraktijk runde. Toen de Nederlandse wet in 1865 bepaalde dat apothekers een universitaire opleiding moesten volgen, was deze regeling echter alleen van toepassing op mannen. Maar dat hield Aaltje niet tegen. In 1867 werd de wet gewijzigd om vrouwen toe te staan het apothekersassistent examen af te leggen, en Aaltje was pas 17 jaar en greep deze kans met beide handen aan.
Dankzij de inspanningen van haar vader Wieger, die haar persoonlijk opleidde, slaagde Aaltje voor het apothekersassistent examen in Meppel. Ze was de enige vrouw tussen de 18 geslaagden in 1868. Haar prestatie opende de deuren voor vrouwen in de farmaceutische wereld en markeerde het begin van een baanbrekende reis, maar het liep niet meteen storm. Pas later kwamen er meer vrouwelijke apothekersassistenten. En nu lijkt het wel alsof het totaal omgekeerd is.
Over de prestaties van Aaltje werd in respectievelijk het Algemeen Handelsblad en het Pharmaceutisch Weekblad bericht: ‘eene jonge jufvrouw uit Friesland, de dochter van een apotheker… tot de best onderwezene en bekwaamste der geëxamineerden behoorde’ en dat zij ‘met het beste gevolg het examen als leerling-apotheker heeft afgelegd.‘ 10 juli 1868: Staats-, handels-, nieuws- en advertentieblad.
Eind augustus stond in het Weekblad nog eens: ‘Het examen der vrouwelijke candidaat voldeed in alle onderdeelen zeer goed. Ook in de praktijk gaf zij voldoende bewijzen van kennis, accuratesse en netheid.’
Maar zoals het lot soms wil, werd Aaltje Visscher slechts enkele jaren later, op 20-jarige leeftijd, door tyfus uit ons midden weggenomen.
Een blijvende erfenis
Aaltje’s verhaal is een herinnering aan de moed die nodig is om conventionele grenzen te doorbreken. De eerste vrouwelijke gediplomeerde apothekersassistent van Nederland. Ze was niet alleen de eerste, maar ook een van de weinige vrouwelijke apothekersassistenten in Nederland in haar tijd. Haar nalatenschap leeft voort in de vrouwen die na haar in haar voetsporen traden en de farmaceutische wereld verrijken. Haar grafsteen bij de Ned. Hervormde kerk in Lemmer is een stille getuige van haar bijdrage aan de medische geschiedenis.
Aaltje Visscher’s verhaal herinnert ons eraan dat, ongeacht de uitdagingen en obstakels, vastberadenheid en passie de weg kunnen effenen voor verandering.
Op 2 november 2023 tijdens de Farmaceutisch Historische Dag heb ik nog meer geleerd over het leven van Nederlands eerste gediplomeerde vrouwelijke apothekersassistent vanuit de presentatie van Mini Baron.
Wat vond jij van dit verhaal? Ken je meer van dit soort verhalen? Ik hoor het graag. Weet jij wie de eerste gediplomeerde doktersassistent was? Was het een man of een vrouw? Laat het me weten via contact of in een reactie.
Er is een lezersvraag binnen gekomen van Maaike Star: ‘Je hebt het hier over de eerste vrouwelijk gediplomeerde apothekersassistent. Bestond het beroep daarvoor al wel, maar waren dat mannen. We zijn benieuwd hoe lang het beroep van apothekersassistent al bestaat.’Een interessante vraag over de oorsprong van het beroep van apotheker en apothekersassistent! Ik heb deze vraag voorgelegd aan Wim Rakhorst. Hij is vrijwilliger bij de Stichting Farmaceutisch Erfgoed. Zijn antwoord:
‘Maaike Star werpt licht op het feit dat het beroep van apotheker formeel werd vastgelegd in 1878, waardoor het een beschermd beroep werd dat vereiste dat men een universitaire studie volgde. In datzelfde jaar werden ook de exameneisen vastgesteld voor de apothekersbediende, hoewel de term ‘apothekersassistent‘ pas later in gebruik kwam. Het is echter belangrijk op te merken dat vóór 1878, in de periode van 1865-1878, leerling-apothekers en hulp-apothekers in apotheken werkzaam waren. En zelfs daarvoor, vóór 1865, waren er alleen leerling-apothekers. Hierdoor zou je kunnen concluderen dat het beroep van apothekersassistent zo oud is als het beroep van apotheker zelf.’
Een boeiend stukje geschiedenis dat aangeeft hoe het beroep in de loop der jaren is geëvolueerd. Wim wijst ook op een foto uit het boek “NMP 1842-1942” van Wittop Koning, wat wellicht een interessante visuele toevoeging kan zijn om de historische context te benadrukken.
Ellen Kruize Kok auteur van de boeken Educated Drugdealer en Verhalen uit de apotheek
Bronnen: Minie Baron, Frits Elferink